Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη (15-16/2/2013) για τις νέες διατάξεις περί Επικουρικού Κεφαλαίου
αρθρο 4 ν.4092/2012: Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ
του Ηλία Ι. Κλάππα,
Δικηγόρου Πειραιά,
Μέλους Δ.Σ. του Δ.Σ.Π.
1 Ο Λέων Τολστόι ξεκινάει το μυθιστόρημά του «Άννα Καρένινα» με τη φράση «Όλες οι ευτυχισμένες οικογένειες μοιάζουν μεταξύ τους. Κάθε δυστυχισμένη οικογένεια, όμως, είναι δυστυχισμένη με το δικό της τρόπο».
Τα αυτοκινητικά ατυχήματα δημιουργούν θύματα και δυστυχισμένες οικογένειες. Επειδή η τραγωδία της καθεμίας είναι διαφορετική, δεν υπάρχει αντικειμενική δυνατότητα για τα θύματα και τις οικογένειες αυτές ούτε να οργανωθούν ούτε να συνδικαλιστούν ούτε να αντιδράσουν σε πρωτοβουλίες που τους στερούν δικαιώματα.
Οι δυστυχισμένες οικογένειες στον πρώτο που απευθύνονται όταν τους χτυπήσει η τραγωδία είναι σε ένα νομικό παραστάτη για να τους στηρίξει στην αναζήτηση των δικαιωμάτων τους και στη διεκδίκηση των νομίμων αξιώσεών τους. Εξηγείται απόλυτα, λοιπόν, γιατί οι Δικηγόροι και οι Δικηγορικοί Σύλλογοι πήραν θέση από την πρώτη στιγμή επί της τροπολογίας για το Επικουρικό Κεφάλαιο που κατατέθηκε, δεύτερη φορά μέσα σε ένα χρόνο, με πρωτοβουλία του Υπουργού Οικονομικών και όχι του Υπουργού Δικαιοσύνης, την Παρασκευή 5-10-2012 σε ένα άσχετο νομοσχέδιο που αφορούσε τις δημοσιονομικές μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας (Βλ. Απόφαση και Ενημερωτικό Σημείωμα της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων περί της προτεινόμενης ρύθμισης για το καθεστώς του Επικουρικού Κεφαλαίου σε www.dspeir.gr (8-10-2012).
Για τη στάση τους αυτή, έγινε προσπάθεια να λοιδορηθούν οι Δικηγόροι και οι Δικηγορικοί Σύλλογοι ότι δήθεν, με τον τρόπο αυτό, υπερασπίζονταν συντεχνιακά δικαιώματά τους.
Στην πραγματικότητα, οι Δικηγορικοί Σύλλογοι ανέδειξαν την κοινωνική και δικαιοπολιτική σημασία του θέματος και αντιπάλεψαν αυτή την τροπολογία, καθώς έθετε σοβαρά νομικά ζητήματα αντισυνταγματικότητας και προσβολής της ΕΣΔΑ και του Κοινοτικού Δικαίου.
2 Η παρέμβαση των Δικηγορικών Συλλόγων δικαιώθηκε τόσο από την Έκθεση της Επιστημονικής Επιτροπής της Βουλής επί του νομοσχεδίου (βλ. ΕπΣυγκΔ 2012.502 επ.), όσο και από τη συζήτηση της τροπολογίας αυτής στη Διαρκή Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων της Βουλής στις 17-10-2012, όπου το σύνολο των Βουλευτών και των κομμάτων της Βουλής την επέκριναν και την καταδίκασαν. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στις ομιλίες των Βουλευτών στην Κοινοβουλευτική αυτή Επιτροπή και ιδιαιτέρως στις ομιλίες των εισηγητών αλλά και των υπόλοιπων Βουλευτών εκείνων των δύο εκ των τριών κομμάτων της Κυβέρνησης που τελικώς λίγες ημέρες αργότερα ψήφισαν την τροπολογία, την οποία και αυτοί καταδίκαζαν τόσο έντονα (Βλ. http://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/ToKtirio/Fotografiko-Archeio/#61c4f747-817a-4c27-ac2d-abd82c0bfad8).
3 Η τροπολογία έγινε νόμος, καθώς ψηφίστηκε με 158 ψήφους υπέρ και 135 κατά και αποτέλεσε το άρθρο 4 του ν.4092/2012 (ΦΕΚ Α΄ 220/8-11-2012).
Ο νόμος αυτός και οι συγκεκριμένες διατάξεις του περί του Επικουρικού Κεφαλαίου, στερεί δικαιώματα και πλήττει τα θύματα και τους ασφαλισμένους των εταιρειών, των οποίων ανακλήθηκε η άδεια ή πτώχευσαν.
Το θέμα δεν απέκτησε ευρύτερη δημοσιογραφική προβολή. Εκτός του ότι έμεινε στη σκιά άλλων τεράστιων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, θεωρήθηκε ότι αφορά μόνο μία πολύ μικρή κατηγορία συμπολιτών μας, άποψη όμως που παραβλέπει, αφενός, ότι η κατηγορία αυτή δεν είναι, δυστυχώς, μικρή και, αφετέρου, ότι ο καθένας από εμάς και η οικογένειά του μπορεί να αποτελέσει εν δυνάμει μέλος αυτής της κατηγορίας.
Μόνο συγκεκριμένες οικονομικές ιστοσελίδες και εφημερίδες προέβαλαν το θέμα και αυτές βεβαίως από την οικονομική και μόνο πλευρά του, αποσιωπώντας τόσο τα νομικά όσο και τα κοινωνικά ζητήματα που δημιουργούνται.
Πλην όμως, τα υπαρκτά οικονομικά προβλήματα του Επικουρικού Κεφαλαίου δεν επιλύονται μετατρέποντας τα θύματα και τους πρώην ασφαλισμένους σε έμμεσους χρηματοδότες του Επικουρικού Κεφαλαίου.
4 Παρά τη ψήφισή του, οι νέες διατάξεις περί Επικουρικού Κεφαλαίου παραμένουν στην κορυφή της νομικής επικαιρότητας και υπάρχει έντονη αρθρογραφία σχετικά με τις ρυθμίσεις αυτές (βλ. τα άρθρα του Καθηγητή Νομικής Γ.Κατρούγκαλου και του Αρεοπαγίτη ε.τ. Αθ.Κρητικού σε ΕπΣυγκΔ 2012.482 επ.), ενώ το Επικουρικό Κεφάλαιο προς υποστήριξη των διατάξεων του νέου νόμου, ζήτησε και πήρε δύο γνωμοδοτήσεις από Καθηγητές Πανεπιστημίου. Για την υπεράσπιση του νέου νόμου έγινε επίκληση από έγκριτους συγγραφείς της έννοιας του δημόσιου συμφέροντος, κατά τρόπο, όμως, που η επίκλησή του δημιούργησε ιδιαιτέρως πικρές σκέψεις, καθώς αποδεικνύεται ότι θυμόμαστε και επικαλούμαστε το δημόσιο συμφέρον μόνο για να στερήσουμε δικαιώματα από τους αδύνατους αφήνοντας στο απυρόβλητο τους δυνατούς.
Σύμφωνα με τη νομολογία του Αρείου Πάγου «το Επικουρικό Κεφάλαιο αποτελεί οργανισμό που προεχόντως ιδρύθηκε από το νόμο χάριν του ζημιωθέντος τρίτου στις προβλεπόμενες από το νόμο περιπτώσεις, στις οποίες οι αξιώσεις του θανόντος δεν είναι αρκούντως εξασφαλισμένες στην ικανοποίησή τους κατά του υπόχρεου ή υπεύθυνου για το ατύχημα» (ΑΠ 1221/2011).
Δυστυχώς, στο όνομα δήθεν του δημόσιου συμφέροντος, η νομοθετική επιλογή που έγινε με το άρθρο 4 του ν.4092/2012 καταστρατηγεί το σκοπό ίδρυσης και λειτουργίας του Επικουρικού Κεφαλαίου, καθώς μειώνεται ποιοτικά και ποσοτικά η προστασία του ζημιωθέντος, τον οποίο θα έπρεπε κατά το σκοπό του να προστατεύει, ενώ ταυτόχρονα παραμένει απροστάτευτος και ο ασφαλισμένος ασφαλιστικής εταιρίας, της οποίας ανακαλείται η άδεια μετά το χρόνο του ατυχήματος.
5 Η Δικαιοσύνη στάθηκε κριτικά απέναντι στο νέο νόμο και με σειρά δικαστικών αποφάσεων οι διατάξεις του άρθρου 4 του ν.4092/2012 θεωρήθηκαν ανίσχυρες και ανεφάρμοστες ως αντικείμενες στο Σύνταγμα, στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και στις Κοινοτικές Οδηγίες που ρυθμίζουν την ύπαρξη και το καθεστώς του Επικουρικού Κεφαλαίου (Ενδεικτικά, ΜονΠρωτΑθ 3903/2012 ΕπΣυγκΔ 2012.514, ΜονΠρωτΑθ 3941/2012 ΝΟΜΟΣ, ΜονΠρωτΑθ 3905/2012 ΕπΣυγκΔ 2012.465, ΜονΠρωτΑθ 3907/2012 ΕπΣυγκΔ 2012.506, ΜονΠρωτΚατερίνης 31/2013, ΕιρΘεσσαλονίκης 552/2013).
Υπήρξαν και αποφάσεις που εφάρμοσαν το νέο νόμο είτε γιατί τον έκριναν συνταγματικό και συμβατό με τις υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεις (ΜονΠρωτΑμαλιάδας 108/2012) είτε με απλή επίκλησή του, στερούμενες, όμως, παντελώς και αδικαιολογήτως μείζονας πρότασης και αιτιολογίας, καθώς όχι μόνο δεν ασχολήθηκαν με τα θέματα συνταγματικότητας και συμβατότητας με την ΕΣΔΑ και το Κοινοτικό Δίκαιο, αλλά δεν καταπιάστηκαν ούτε με τον τρόπο προβολής του σχετικού ισχυρισμού περί περιορισμού της ευθύνης του Επικουρικού Κεφαλαίου, αν δηλαδή αποτελεί ένσταση ή λαμβάνεται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το Δικαστήριο (ΜονΠρωτΠειρ 5376/2012).
6 Στις συνθήκες αυτές, ο Δικηγορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης πήρε την πρωτοβουλία, σε συνεργασία με την Επιθεώρηση Συγκοινωνιακού Δικαίου και την Ένωση Νομικών Αυτοκινητικού Δικαίου και Ιδιωτικής Ασφάλισης Βορείου Ελλάδας (ΕΝΑΔΙΑΒΕ), να διοργανώσει στη Θεσσαλονίκη στις 15-16/2/2013, ένα επιστημονικό συνέδριο για το Επικουρικό Κεφάλαιο και τις νέες διατάξεις, με θέμα: «Δικαιοπολιτικά ζητήματα εναρμόνισης του άρθρου 4 του ν.4092/2012 με το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία».
Τις εργασίες του Συνεδρίου που είχε ιδιαίτερη επιτυχία και μεγάλη συμμετοχή Δικαστών και Δικηγόρων, χαιρέτησαν, μεταξύ άλλων, ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά Στέλιος Μανουσάκης και, εκ των συνδιοργανωτών του Συνεδρίου, ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Νίκος Βαλεργάκης, ο εκδότης της Επιθεώρησης Συγκοινωνιακού Δικαίου Μιχάλης Ονουφριάδης και ο Πρόεδρος της ΕΝΑΔΙΑΒΕ Αθανάσιος Μασούρας.
7 Τα θέματα τα οποία απασχόλησαν τους ομιλητές και τους συνέδρους αφορούσαν
ΠΡΩΤΟΝ, την επιβολή ανωτάτου ορίου 6.000 ευρώ στην υποχρέωση αποζημίωσης του Επικουρικού Κεφαλαίου για χρηματική ικανοποίηση λόγω ψυχικής οδύνης, σε όλες τις περιπτώσεις ευθύνης του
ΔΕΥΤΕΡΟΝ, την επιβολή ανωτάτου ορίου αποζημίωσης των ζημιωθέντων και, ταυτόχρονα, την καθιέρωση κλιμακωτής μείωσης της δικαιούμενης αποζημίωσης, στις περιπτώσεις πτώχευσης ή ανάκλησης άδειας ασφαλιστή
ΤΡΙΤΟΝ, την κατάργηση της ευθύνης του σε περιπτώσεις εκ προθέσεως πρόκλησης του ατυχήματος
ΤΕΤΑΡΤΟΝ, την υποχρεωτική τρίμηνη εξώδικη προδικασία για την άσκηση αγωγής κατά του Επικουρικού Κεφαλαίου
ΠΕΜΠΤΟΝ, την αναστολή αναγκαστικής εκτέλεσης σε βάρος του Επικουρικού Κεφαλαίου ως 31-12-2016
ΕΚΤΟΝ, την καταβολή αποζημιώσεως από το Επικουρικό Κεφάλαιο με τόκο 6% ετησίως, αντί του νόμιμου τόκου υπερημερίας.
ΕΒΔΟΜΟΝ, την αναδρομικότητα των διατάξεων που αφορούν στον περιορισμό ευθύνης του Επικουρικού Κεφαλαίου και στις αξιώσεις που δεν έχουν επιδικαστεί με οριστική δικαστική απόφαση
ΟΓΔΟΟΝ, τον τρόπο προβολής του ισχυρισμού περί περιορισμού ευθύνης του Επικουρικού Κεφαλαίου, αν δηλαδή αποτελεί ένσταση ή λαμβάνεται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το Δικαστήριο.
8 Στο συνέδριο συμμετείχαν ως ομιλητές οι Πανεπιστημιακοί Κωνσταντίνος Χρυσόγονος, Καθηγητής Νομικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και Απόστολος Σοφιαλίδης, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, οι εισηγήσεις των οποίων αφορούσαν, αντίστοιχα, «Το Σύνταγμα και το άρθρο 4 του ν.4092/2012» και «Τα ζητήματα προδικασίας και αναγκαστικής εκτέλεσης».
Ο Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διεύθυνσης του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, Παναγιώτης Παυλίδης, Πρόεδρος Πρωτοδικών, ανέπτυξε εισήγηση που αφορούσε στην «Επισκόπηση της πρόσφατης νομολογίας σχετικά με το άρθρο 4 του ν.4092/2012 για το Επικουρικό Κεφάλαιο».
Ο Δικηγόρος Ιωάννης Κοτζαμανίδης, μέλος Δ.Σ. του Δ.Σ.Θ., μετά την εισαγωγή στα θέματα του Συνεδρίου, ανέλυσε τα δικαιοπολιτικά ζητήματα που ανακύπτουν από το άρθρο 4 ν.4092/2012, προτείνοντας συγκεκριμένα υποδείγματα αντενστάσεων και νομικών ισχυρισμών.
Ο Δικηγόρος ε.τ. Γεώργιος Αμπατζής, ασχολήθηκε με το θέμα «Η αντίθεση των διατάξεων ν.4092/2012 περί Επικουρικού Κεφαλαίου προς το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη νομολογία του ΔΕΚ».
Ο Δικηγόρος Ηλίας Κλάππας, μέλος Δ.Σ. του Δ.Σ.Π., εισηγήθηκε το θέμα: «Κριτική θεώρηση των νέων διατάξεων περί Επικουρικού Κεφαλαίου: Τα θύματα και οι πρώην ασφαλισμένοι ως έμμεσοι χρηματοδότες του Επικουρικού Κεφαλαίου».
Ο Δικηγόρος Αθανάσιος Μασούρας, Πρόεδρος της ΕΝΑΔΙΑΒΕ, αναφέρθηκε στα νομικά ζητήματα που γεννώνται από την επιβολή περιορισμένου τόκου υπερημερίας 6% υπέρ ενός ν.π.ι.δ. όπως το Επικουρικό Κεφάλαιο.
9 Τις ομιλίες ακολούθησε πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση με πολλές παρεμβάσεις και ζωντανός διάλογος με μεγάλη συμμετοχή των συνέδρων που βοήθησε να αναδειχθεί ακόμη περισσότερο το πλήθος των ουσιαστικών και δικονομικών προβλημάτων που γεννά ο νέος νόμος και τα οποία επιτείνονται λόγω της ιδιαιτέρως κακότεχνης νομικής διατύπωσης των νέων διατάξεων.
10 Το Συνέδριο της Θεσσαλονίκης κατέδειξε ότι το νέο θεσμικό πλαίσιο για το Επικουρικό Κεφάλαιο παραμένει στην πρώτη γραμμή της νομικής επικαιρότητας.
Η Δικαιοσύνη θα κληθεί πλέον να απαντήσει σε μία σειρά από νομικά ζητήματα συνταγματικότητας και συμβατότητας με τη διεθνή και κοινοτική έννομη τάξη, τα οποία έχουν ευρύτερη κοινωνική σημασία και αφορούν στην παροχή έννομης προστασίας σε μία ιδιαίτερα αδύναμη κοινωνικά και οικονομικά ομάδα πολιτών, που συχνά βιώνει μία ανείπωτη δυστυχία.
Η συνταγματική αρχή παροχής έννομης προστασίας κατά το άρθρο 20 παρ.1 του Συντάγματος, οφείλει να είναι πλήρης, ουσιαστική και αποτελεσματική και δεν είναι ούτε συμβολική ούτε θεωρητική. Ο δικαστικός έλεγχος των νέων διατάξεων πρέπει να γίνεται με παρρησία ώστε να μην θυσιαστούν θεμελιώδεις νομικοί κανόνες και τα δικαιώματα των πολιτών.